ریشه‌های شکل گیری فساد در ایران

تاکنون تعداد هفتاد نفر از اعضای شورای شهر در سراسر کشور دستگیر شده‌اند. حتما تا کنون این خبر تلخ اما واقعی را شنیده‌اید. اما در ورای این حوادث، نگاه ما به بحث دستگیری‌ها و فساد و رشوه خواری می‌بایست چگونه باشد؟
در تمامی نظام های سیاسی، چی دینی و چه غیر دینی، در خصوص الزام مبارزه حاکمیت و حکومت با مسئله فساد و رشوه خواری اتفاق نظر وجود دارد اما گستره این پدیده شوم در جمهوری اسلامی ایران در سال های اخیر به گونه‌ای بوده است که عده‌ای آن را تعبیر به عدم کفایت اسلام برای حکومتداری کرده و حتی عده ای نیز در اساس انقلاب اسلامی و حاکمیت سیاسی اسلام در ایران در چهاردهه گذشته و توان آن برای اداره یک کشور به دیده ترید نگریسته‌اند.
بحث مذکور بدین معناست که برخورد امروزین ایران با این پدیده شوم، نه تنها برای پاکسازی دامن حکومت اصیل اسلامی از برخی مفاسد صورت می‌گیرد بلکه استمرار دامنه حکومت در ایران و نیز تقویت باور عمومی به تحیّت آن نیز حکم می‌کند که با این سرطان شوم برخوردی اساسی صورت گیرد. رهبر معظم انقلاب بارها در بیانات صریح خود، لزوم برخورد با پدیده زشت فساد را گوشزد کرده و حتی مسئله فساد را به اژدهای هفت سر افسانه‌ها، تشبیه کرده‌اند که هر چند مبارزه با آن بسیار سخت است اما در الزام آن هیچ تردیدی نیست. این گفته‌ها نشان می‌دهد که در راس حکومت ایران، برخورد با فساد نه تنها ضروری و الزامی است بلکه این ارده اصیل می‌بایست بصورتی انجام پذیرد که اعتماد مردم به سیستم حکومتی را هم تضمین کند.
ممکن است این سوال مطرح شود که رخنه فساد از چه زمانی وارد سیستم جکومتی و مدیریتی جامعه شده است و یا اینکه چرا علیرغم گذشت چندین سال از عمر حکومت، تنها در ماه‌های اخیر و با آمدن آقای رئیسی به صدر قوه قضائیه، این برخورد‌ها صورت می‌گیرد و یا سوالاتی از این قبیل که بطور حتم پاسخ تشریحی به آنها در مجال این نوشته‌ی کوتاه نیست. اما تنها به ذکر این نکته بسنده می‌شود که بطور حتم،‌ ریشه بحث فساد را نمی‌شود به یک برهه خاصی از زمان محدود کرد اما به نظرم چند عامل در پیدایش چنین وضعیتی در سالیان اخیر موثر بوده‌اند:
یکی اینکه با پیدایش و تحکیم روزافزون تحریم‌ها و محروم شدن ایران برای استفاده از روندهای جاری تجاری توسط دولت، برخی افراد برای دور زدن تحریم‌ها به گود آمده و از قبل روابط ناسره و غیراداری و شخصی خود با عده‌ای از افراد و نهادها، اقدام به سوء استفاده از منابع حکومتی کرده و عذم کنترل بر این روند، باعث پیدایش خیل عظیمی از دزدی‌ها و فساد در سیستم اداری کشور شد.
مورد دوم در خصوص گسترش فساد، عدم برخورد قاطعانه دستگاه قضایی تا مدت‌ها قبل با شبکه رانت و فساد موجود در سیستم اداری و و قضایی و اجرایی کشور بود که به نظر می‌رسد با آمدن آقای رئیسی، برخورد با فساد در بالاترین حد و در بدنه خود دستگاه قضا و سپس در بدنه اداری و مدیریتی جامعه به بهترین صورت انجام می‌شود. برخورد قاطعانه روزهای اخیر قوه قضائیه با برخی شوراهای شهرها نیز موید همین نکته است.
مورد سوم که به تحلیلی اجتماعی از فساد می‌پردازد، بحث ریزش بسیار شدید بدنه‌ی طبقه متوسط در کشور است که این ریزش به سمت طبقه پایین جامعه بوده و برخی از اعضای آن برای جبران عقب ماندگی خود ، اقدام به کسب درآمدهای غیرشرعی و غیر قانونی و استفاده از مناصب خود کردند. برای حل این مشکل لازم است دولتمردان با اقداماتی واقع بینانه، قدرت این طبقه را تقویت کنند. همانگونه که این طبقه در پیدایش انقلاب نقش مهمی داشتند، بدون شک در تداوم انقلاب نیز حائز اهمیت فراوان هستند.
بطور حتم هیچکدام از روندهای مذکور، مناسب سیستم سیاسی ایران نبوده و نخواهد بود اما با این حال، اقدامات اخیر قوه قضاییه در برخورد با فساد در تمام سطوح را نیز می‌بایست در راستای اراده اصیل حکومت ایران برای برخورد با سرطان شوم فساد تحلیل کرد. البته چنین روندی باعث افزایش ضریب اعتماد عمومی مردم به نظام اسلامی ایران شده و خواهد شد اما شرط بسیار اساسی آن، ملموس بودن نتیجه این دستگیری‌ها برای مردم و ظهور و بروز بحث عدالت در مدیریت اجرایی کشور به صورت عیان است.
اعتماد عمومی آنجایی به حد کمال خود خواهد رسید که مردم با چشم خود مشاهده نمایند که دست دزدها از کتف قطع شده (تعبیر آقای رییسی) و یا با با دزدان در هر مقاومی، برخوردی آشکار و علنی صورت می‌گیرد.